Kobieta, życie, wolność. Praca kurdyjskich kobiet oczami kurdyjskich fotografek
Prezentowana wystawa fotografii swoim tytułem nawiązuje do hasła niedawnej rewolucji w Iranie i stanowi kontynuację wystawy Jin, jiyan, azadi (Kobieta, życie, wolność) – życie codzienne i zaangażowanie społeczne kurdyjskich kobiet w Kurdystanie i diasporze zorganizowanej przez Muzeum Azji i Pacyfiku w Warszawie w maju 2021 roku. Obecna ekspozycja jest jednak jedyna w swoim rodzaju. Ukazuje rożne interpretacje hasła przewodniego z punktu widzenia kurdyjskich kobiet i rzuca światło na te aspekty ich życia, które zazwyczaj pozostają w cieniu. Realia życia Kurdów i Kurdyjek funkcjonujących na obrzeżach czterech rożnych państw narodowych pozostają w XX i XXI wieku w dużej mierze poza zasięgiem wzorku świata. Na popularnych fotografiach, wykonanych zazwyczaj przez obcokrajowców, Kurdowie i Kurdyjki są zazwyczaj przedstawiani stereotypowo – jako ofiary wojny czy przemocy (domowej) lub partyzanci i partyzantki. Ta wystawa jest próbą pokazania kurdyjskich kobiet w inny sposób – jako czynnych, sprawczych, pracujących – tak, jak widzą je kurdyjskie fotografki. Na wystawie znajdziemy wizerunki kobiet ze wszystkich grup wiekowych i obszarów zamieszkiwanych przez Kurdów i Kurdyjki. Wykonują rożne prace – zarówno płatne i jak i bezpłatne – od pszczelarek przez polityczki, kickbokserki, prawniczki, pracownice sezonowe i operatorki koparko-ładowarek. Kobiety są tu ukazane w swoim miejscu pracy – w domu, na dworze, na polu, w fabryce, urzędzie czy laboratorium.
Niektóre zdjęcia zrywają z konwencją fotograficzną pokazywania prawdy na rzecz zaaranżowanych scen ukazujących kobiety przy pracy, na których zaciera się granica między faktem a fikcją. Są tu też kadry, w których uchwycono ciągłość niektórych tradycyjnych, przekazywanych z pokolenia na pokolenie zawodów, jak produkcja henny, zbieranie zioł, wykonywanie tatuaży. Wszystkie zdjęcia są autorstwa kurdyjskich fotografek, które poproszono o własną interpretację tematu, jakim było życie zawodowe kobiet kurdyjskich. Pokazując ten rzadko prezentowany aspekt życia kobiet w Kurdystanie, artystki twórczo odniosły się do istniejących fotografii archiwalnych, newsowych i zbiorów badawczych, np. Kurdistan Photolibrary Chrisa Kutschery, czy publikacji Kurdistan in the shadow of history („Kurdystan w cieniu historii”) Susan Meiselas.
Sytuacja kobiet w społeczeństwie podlega ewolucji, debacie i sporom. Jesienią 2022 roku w całym Iranie odbyły się największe protesty ostatnich lat przeciwko restrykcyjnym przepisom ograniczającym życie kobiet. Mobilizacja objęła zarówno kobiety, jak i mężczyzn. Zapalnikiem było zatrzymanie Kurdyjki z Saqezu Jiny (Mahsy) Amini, która na skutek aresztowana zmarła 16 września 2022 roku. Demonstracje zorganizowane w reakcji na jej śmierć odbywałysię pod hasłem „Kobieta, życie, wolność”. Motto rewolucji z 2022 roku to hasło pierwotnie propagujące kurdyjską walkę zbrojną oraz możliwość udziału w życiu politycznym i społecznym w Turcji, Iranie, Syrii i Iraku. Wystawa eksponuje inny aspekt życia Kurdyjek – poza zaangażowaniem w (zorganizowany i spontaniczny) ruch oporu, wiele z nich prowadzi także aktywne życie zawodowe.
Praca zawodowa kobiet często prowadzi do zdobycia przez nie większych praw. Nawet jeżeli praca poza gospodarstwem domowym nie zapewnia im od razu niezależności finansowej, której pragną, na przykład ze względu na niskie płace, sytuacja kobiet poprawia się w innych aspektach. Kobiety znajdują sposoby na zwiększenie swojej sprawczości, stają się bardziej widoczne w przestrzeni publicznej, rośnie ich wzajemna solidarność, a jednocześnie zmniejsza się dehumanizacja kobiet – dzięki pracy zawodowej widoczny staje się ich rozwój intelektualny i profesjonalny, który tak często jest negowany przez patriarchalne otoczenie. Jednocześnie dochodzi również do przewartościowania i nowego spojrzenia na tradycyjne umiejętności i obowiązki domowe wykonywane przez matki i babki, w których szuka się inspiracji i wsparcia dla dzisiejszych wyzwań. Z tego względu na wystawie pokazano nie tylko przemiany, ale także bliskie związki oraz ciągłość między światem kurdyjskiej tradycji i nowoczesności.
Udział biorą: Fatma Çelik, Negar Kemanger, Angel Istek Alcu, Zhila Karimian, Nuray Atmaca, Hatice Demir Kaya, Sara Namo, Bêrîvan Matyar, Tawar Adil, Suna Parlak, Sharareh Farzi, Khebat Ibrahim.
Wydarzenia towarzyszące:
17.10 - spotkanie z kurdyjskim fotografikiem Ebrahimem Alipoorem
23.11 - panel dyskusyjny Polityka, ekologia, aktywizm: Kobiety kurdyjskie wobec katastrofy klimatycznej w Zachodniej Azji
Obie wystawy zostały zorganizowane w ramach projektu badawczego ALCITfem (Aktywizm i jego moralne i kulturowe podstawy: alternatywne obywatelstwo i rola kobiet w Kurdystanie i diasporze), międzynarodowej, interdyscyplinarnej inicjatywy realizowanej przez dziesięcioosobowy zespół naukowy w Polsce i Norwegii. Projekt ALCITfem jest finansowany ze środków Funduszy Norweskich oraz Narodowego Centrum Nauki. Muzeum Azji i Pacyfiku w Warszawie jest jednym z partnerów projektu.
