ALCITfem

Projeya Çalakvanî û Bingehên Wê yên Exlaqî û Çandî: Hemwelatiya Alternatîf û Rolên Jinan li Kurdistan û Dîasporayê (ALCITfem) bernameyeke lêkolînê ya navdîsîplînî ye ku bingeha wê li ser xebatên wêjeyî, antropolojiya çandî, xebatên zayendî û civaknasiyê hatiye danîn. Bi awayekî metodolojîk û teorîk proje, bi rêya hevkarîya van enstîtuyan Beşernasî û Zanistên Civakiyê tîne ber hev û pêwendiya wan bi hev du re çêdike: Beşa Lêkolînên Kurdî ya Enstîtuya Xebatên Rojhilatnasî (Fakulteya Filolojiyê) ya Zanîngeha Jagiellonskî (JU, Kraków), Navenda Lêkolînên Zayendî (STK, Senter for Tverrfaglig Kjonnsforskning) ya Zanîngeha Osloyê (UiO), Navenda Xebatên Pêşketî yên Nifûs û Olê (CASPAR) ya Zanîngeha Aborînasiyê ya Krakovê (CUE), Fato, Enstîtuya Kar û Lêkolînên Civakiyê ya li Osloyê û Muzeya Asya û Pasîfîkê (Warşova).Proje di çarçoveya bernameya Grieg a Navenda Zanistê ya Neteweyî ya Polonyayê de bi Hîbeyên Norwecê tê fînansekirin.

Di van pênc salên dawî de, herêma Kurdistanê ku li dilê Rojhilata Navîn cîh digire û ji aliyê çar netewe-dewletan (Îran, Iraq, Sûrîye û Tirkiye) ve hatiye parvekirin guherînên mezin jiya. Li gel ku hin ji van geşedanan ji bo beşeke girîng a Kurdan hêvîdar û îlhambexş bûn, geşedanên din mafên takekesî û civakî bin pê kirin. Her çend di gelek rewşan de guherînên mezin civatên Kurd ji cîh û warên wan kiribin û saziyên wan rûxandibin jî di heman demê de çi li welatê wan çi jî li dîasporayê aktor û saziyên nû derketine holê. Di qada navneteweyî û xwecîhî de Kurd ne bi çalakvaniya aştîxwaz lê zêdetir bi têkoşîna gerîla û pevçûnên tund tên naskirin. Ji ber ku hem baldariya xebatên akademîk û hem jî ya medyayê çûye ser tundiyê, ev bi awayekî nisbî bûye sedema nexuyabûna çalakvaniya Kurdan a çandî û civakî, li gel ku çalakavaniyeke bi vî rengî civaka Kurd bi kurayî ji nav ve guhertiye jî. Di gel sînorkirinên ku di encama zordariya dewletê de derketine holê, navendên çandî yên xwecîhî, rêxistinên jinan û di heman demê de aktorên takekesî yên wekî hunermend, nivîskar û ronakbîran jî ji vegêran û texeyulên exlaqî yên nû re havildariyê kirine. Ji ber ku ragihandina deng û çalakiyên jinan gelek caran kêm dimîne, ALCITfem dê bitaybetî li ser rola jinan a di vê xalê de bisekine û bala xwe bide li ser raman û vegêranên exlaqî yên derbarê cîhên civakî yên jin û mêran. Em di projeya xwe de têgiha hemwelatiya alternatîf bi kar tînin ku destnîşan bikin Kurdan çawa, bi rêyên cur bi cur, ji bo di civata xwe de guherînên civakî û çandiyan çêkin û di heman demê de li ser rewşa civatên Kurdan ên ku di bin bana wan netewe-dewletan de dijîn bandorê çêkin li derveyî saziyên dewletê û pêkhateyên dewletê stratejiyên alternatîf (yên sîyasî û yên nesîyasî) pêş xistine.

ALCITfem ramana femînîst a derbarê ‘hemwelatiya jiyankirî’ û teoriyên ‘berxwedana herrojî’ û ‘sîyaseta mîkroyê’ digihîne hev. Proje, li ser xala gelo çalakvanên jin bi çi awayî gihiştin qadên jiyanê û hêzên texeyulê ku di civatên xwe de guhertinê çêkin û di heman demê de jî hewl bidin ku bandorê li ser rewşa civatê ya li netewe-dewletê çêkin disekine. Ev tişt dikare bi rêya pêkanînên jirêzê be, lê di heman demê de dikare bi rêya tevger û pêkhateyên bimebest jî be. ALCITfem bi rêya baldariya li ser du warên ku bi hev re bi kûrayî têkildar in dê li ser mijara hemwelatiya Kurdan a alternatîf bisekine: çalakvaniya ku bi pêşengiya jinan hatiye destpêkirin û bingehên wê yên exlaqî û çandî. Ev, dê di çar paketan de bê lêkolîn: 1). Di wêje û sinemaya Kurdan de temsîlkariya jinê 2). Çalakvaniya veşartî ya jinên Kurd 3). “Avakirina malbatê” 4). Eko-femînîzm. Ji ber vê yekê proje, hem pêkanînên gelekî aşkere û hem jî yên hê cihêbûyî û veşartiyan dikolîne û di heman demê de jî xala gelo çalakvanî çawa ji kevneşopiyên çandî û exlaqiyan bingeha xwe digire dikolîne. Projeya ku xwe spartiye çar enstîtuyên xwedî wesfdariyêke bilind ên Polonya û Norwecê, wesfa navdîsîplînî ya endamên komên ku dê ji bo paketên xwe yên xebatê hevpeyvîn û materyalên din ên lêkolînê bi hev re parve bikin bi awayekî bêhempa tîne ba hev û dê li ser weşanên hevbeş jî xebatan bike. Xebata qadê ya ALCITfemê, di xwe de navendên çalakvaniyê yên girîng ên Kurdistan û dîasporayê dihewîne û dê ji aliyê endamên komê ku xwediyê zanîna zimanên xwecîhî ne bê meşandin. Wekî din, sê xwendekarên postdoktorayê, yek doktora û yek jî lisansa bilind dê bi tecrubeyên lêkolînê yên berfireh ên endamên komê bên bijartin û bên piştgirîkirin. Li kêleka weşanên akademîk, bi rêya rêkûpêkkirina du pêşangehên wêneyan ên ku dê bi hevkariya Muzeya Asya û Pasîfîk a Warşovayê bên lidarxistin tevlîkirina gel a li projeyê jî piştevaniyeke bihêz a vê projeyê ye.

Zazakî

Projeya Aktîvîzm û Bingeyê Ê yê Exlaqkî û Kulturkîyî: Hemwelatijîya Alternatîfe û Rolê Cinîyan Kurdistan û Dîaspora de (ALCITfem) bernameyêkê cigêrayîşî yê mîyandîsîplînî yo ke bingeyê ci xebatanê edebî, antropolojîya kulturkîye, xebatanê cinsîyetkîyan û cimatnasîye ser o ronîyayo. Bi hawayêko metodolojîkkî û teorîkkî proje, bi rayîrê hemkarîya nê enstîtuyan Beşernasîye û Zanistê Cimatkîye ana têhet û têkilîya înan yewbînan dir virazena: Beşê Xebatanê Kurdkî yê Enstîtuya Xebatanê Rojhilatnasîye (Fakulteya Fîlolojîye) ya Zanîngehê Jagiellonskî (JU, Kraków), Merkezê Xebatanê Cinsîyetî (STK, Senter for Tverrfaglig Kjonnsforskning) yê Zanîngehê Osloyî (UiO), Merkezê Xebatanê Averşîyayeyan ê Nifûse û Dînî (CASPAR) yê Zanîngehê Ekonomîye yê Krakovî (CUE), Fato, Enstîtuya Kar û Xebatanê Cimatkîyan ê Osloyî û Muzeya Asya û Pasîfîke (Varşova). Proje çarçiwaya bernameyê Grieg ê Merkezê Zanistî yê Neteweyî yê Polonya de bi Hîbeyanê Norwecî yena fînansekerdene.

Nê panc serranê peyênan de, herêma Kurdistanî ke zerrîya Rojhilatê Mîyanênî de ca gêna û hetê çar netewe-dewletan ra (Îran, Iraq, Sûrîye û Tirkîye) ameya parekerdene vurayîşê pîlî tecrube kerdî. Rixmo ke nê qewimîyayîşan ra tayê seba qismêkê muhîm ê Kurdan umîdwar û îlhamdayox bê, qewimîyayîşanê bînan heqê ferdî û cimatkîyan bin pay kerdê. Her çend xeylî halan de vurayîşê pîlî cimatanê Kurdan ca û warê înan ra bikerê û saziyanê înan raşanê zî heman wextî de çi welatê înan de çi zî dîaspora de aktor û sazîyê neweyî vecîyayê werte. Warê mîyanneteweyî û cayîyî de Kurdî bi aktîvîzmê xo yê aştîwazî nê la hîna zaf bi têkoşînê gerîla û lejanê çetinan yenê naskerdene. Seba ke hem bala xebatanê akademîkan û hem zî ya medya şîya serê çetinîye, no bi hawayêko nisbî bîyo sebebê nêasayîşê aktîvîzmê Kurdan ê kulturkî û cimatkîyî, her çend ke aktîvîzmêkê bi nê qaydeyî cimatê Kurdan bi xorînî zere ra vurnayo zî. Rixmê sînorkerdişanê ke netîceyê zordarîya dewlete de vecîyayê werte, merkezê kulturkî yê cayîyan, organîzasyonanê cinîyan û heman wextî de aktoranê ferdîyan ê sey hunermend, nûştox û roşinvîran zî qalkerdiş û texeyulanê exlaqkî yê neweyan rê havile kerda. Seba ke ciresnayîşê veng û aktîvîteyanê cinîyan zafê reyan kemî maneno, ALCITfem do bitaybetî rolê cinîyan ê na nuqteye ser o vindero û bala xo bido fikir û qalkerdişanê exlaqkîyan ê derheqê cayanê cimatkîyan ê cinî û camêrdan ser.

Ma projeya xo de termê hemwelatijîya alternatîfe şuxulnenê ke ramojnê Kurdî, bi rayîranê cîya-cîyayan, seba ke cimatê xo de vurayîşanê cimatkî û kulturkîyan virazê û heman wextî de halê cimatanê Kurdan ser o ke binê banê ê netewe-dewletan de ciwîyenê tesîr virazê senî teberê sazîyanê dewlete û awanîyanê dewlete de stratejîyê alternatîfî (yê sîyasî û yê nêsîyasîyî) viraştê. ALCITfem fikrê femînîstî ê derheqê ‘hemwelatijîya ciwîyayîye’ û teorîyanê ‘xoverdayîşê herroje’ û ‘sîyasetê mîkroyî’ resneno pê. Proje, wekeneno ke tirêm aktîvîstê cinîyî senî resayî wareyanê cuye û hêzanê texeyulîyan ke cimatê xo de vurayîşan virazê û heman wextî de bikerê ke halê cimatî yo ke zereyê netewe-dewletî de yo ser o tesîr virazê. No çî beno ke bi rayîrê bicaardişanê aleladeyan bo, la heman wextî de eşkeno bi rayîrê têgêrayîş û awanîyanê qesdîyan zî bo.

ALCITfem bi rayîrê baldarîya serê di wareyanê ke yewbînan dir bi xorînî têkildar ê do babeta hemwelatijîya Kurdan a alternatîfe ser o vindero: aktîvîzmo ke bi serkêşîya cinîyan ameyo detpêkerdene û bingeyê ê yê exlaqkî û kulturkîyî. No, do çar paketan de bêro wekenitene: 1). Edebîyat û sinemaya Kurdan de temsîlkarîya cinî 2). Aktîvîzmo nimite yê cinayan ê Kurdan 3). “Awankerdişê keyeyî” 4). Eko-femînîzm. Na yewe ra proje, hem bicaardişanê xeylî eşkerayan û hem zî yê hîna cîyabîyayeyan û nimiteyan wekenena û heman wextî de zî nuqteya tirêm aktîvîstî senî tradîsyonanê kulturkî û exlaqkîyan ra bingeyê xo gênê wekenena. Projeya ke xo sepernayo çar enstîtuyanê wayîrê wesifdarîyêka berze yê Polonya û Norwecî, wesfê mîyandîsîplînî yê endamanê komanê ke do seba paketanê xo yê xebate roportaj û materyalanê bînan ê cigêrayîşî yewbînan dir pare bikerê bi hawayêkê bêhempayî ana têhet û do weşananê hemparan ser o zî xebatan bikero. Xebata wareyî ya ALCITfemî, xo de merkezanê aktîvîte yê muhîman ê Kurdistan û dîaspora hewêneno û do hetê endamanê kome ke wayîrê zanayîşê ziwananê cayîyan ê bêro rayraberdene. Sewbînî, hîrê wendekarê postdoktora, yew doktora û yew zî lîsansê berzî do bi tecrubeyanê cigêrayîşî yê hîrayan ê endamanê kome bêrê weçînitene û bêrê paştdayene. Kîşta weşananê akademîkan de, bi rayîrê organîzekerdişê di pêşangehanê fotografan ê ke do bi hemkarîya Muzeya Asya û Pasîfîkî ya Varşova bêrê viraştene daxilkerdişê şarî zî paştdayîşêko bihêz ê na proje yo.

Wergera Kurmancî û Zazakî: Esat Şanlı